Een reportage van Sarah Klerks over de bijeenkomst Hacking History op 5 mei 2012.
Foto en tekst: Sarah Klerks
Het Van Heutsz-monument, nu bekend onder de naam Monument Indië Nederland, is een monument dat sinds de oprichting in 1935 voor veel discussie heeft gezorgd. Want hoe kon men openlijk een koloniale oorlogsmisdadiger als Van Heutsz vereren in de publieke ruimte? Bekladding, vernielingen en bomaanslagen waren het gevolg. Uiteindelijk werd in 2001 besloten de naam van het monument te veranderen. In 2007 werd het monument zelfs uitgebreid en opnieuw onthuld, waarna het ineens stil werd rondom het monument.
Monument Indië Nederland voor de onthulling. © Sarah Klerks/Indisch3.0 2012
Een herinneringscultuur tot stand brengen
Om de stilte rondom het monument te doorbreken besloten Framer Framed en het Amsterdams 4 en 5 mei Comité de bijeenkomst Hacking History op 5 mei 2012 te organiseren. Tijdens deze bijeenkomst werd er gediscussieerd over de rol en toekomst van het monument. Het monument dient als een gedenkteken met als doel de relatie tussen Nederland en Indië tijdens de koloniale periode in herinnering te roepen. Centraal in de discussie stond dan ook de vraag hoe er een herinneringscultuur tot stand gebracht kan worden.
Na een optreden van Oympia Latupeirissa werd het vernieuwde monument door kunstenaars Klaas van Gorkum en Iratxe Jaio onthuld. Met deze onthulling werden de mensen opgeroepen zelf een betekenis aan het monument te geven. Zo pleite Olympia Latupeirissa, met haar Spoken Words performance, voor de bevrijding van de Molukse gemeenschap. Meerdere malen herhaalde zij het woord merdeka (vrijheid), onder andere merdeka voor de Molukse KNIL soldaten.
Olympia Latupeirissa bij het Monument Indië Nederland. © Sarah Klerks/Indisch3.0 2012
Gevoel van miskenning
Na Olympia Latupeirissa gaf acteur Bo Tarenskeen een optreden. Hierin ging hij op zoek naar een ouderwets duikerspak en een metaaldetector. Deze twee symbolische objecten had hij nodig om het in het verleden gestolen Van Heutsz plakkaat op te kunnen duiken. (Naar verluid zou het plakkaat in het water zijn gegooid.) Bo Tarenskeen concludeerde dat het monument stond voor het gevoel dat de Indische geschiedenis niet erkend werd in Nederland. Hij vroeg zich af of het monument dit gevoel van miskenning zou kunnen verzachten.
Na Bo Tarenskeen hield ik een speech. Ik gaf aan de geschiedenis van het monument symptomatisch te vinden voor het onvermogen van Nederland om op een volwassen manier haar koloniaal verleden te verwerken. Naar mijn idee zou het beter zijn het monument weer het Van Heutsz-monument te noemen en vermelding te maken van de oorlogsmisdaden die Van Heutsz heeft begaan. Op deze manier kan de confrontatie met het pijnlijke koloniale verleden eindelijk eens echt beginnen.
Bo Tarenskeen & Sarah Klerks. © Sarah Klerks/Indisch3.0 2012
Verdeelde meningen
Het buitenprogramma werd afgesloten door presentatrice Sylvia Dornseiffer, waarna alle aanwezigen uitgenodigd werden voor de vrijheidsmaaltijd in het tegenovergelegen Amsterdams Lyceum. Tijdens de maaltijd bleek wel dat het evenement niet onopgemerkt was gebleven, niet in het minst door de aanwezigheid van vele BINDO’s (Bekende Indo’s). Onder meer Nancy Jouwe, John Jansen van Galen, Jet Bussemaker, Sylvia Pessireron en Yvonne van Genugten deelden hun mening met de gasten.
Tijdens het diner waren de meningen duidelijk verdeeld over het monument. Sommigen wilden dat ook de goede daden, of de tweeslachtigheid van Van Heutsz, bij het monument zouden worden vermeld. Hierbij werd gedacht aan zijn ethische politiek. Ik geloof dat ik mij bijna verslikte in mijn nasi rames na het horen van deze gedachte. Het is duidelijk dat de discussie over dit monument zeer levendig is. Dat doel van de bijeenkomst is behaald. Maar of er sprake zal zijn van zoiets als een levendig herinneringscultuur rondom dit monument? Daar zet ik mijn vraagtekens bij.
Tijdens de vrijheidsmaaltijd. © Sarah Klerks/Indisch3.0 2012
Na de discussie over het JP Coen monument in Hoorn, nu een discussie over het monument van Van Heutsz.
Ik wil het kort houden, oppervlakkig, zonder in details te treden, anders wordt het een epistel van tig-kantjes, en ook zonder wetenschappelijk te zijn met voetnoten en literatuurverwijzingen.
.
Waar kennen we Van Heutsz van? Van de Atjeh oorlog en van de pacificatie van Lombok.
Nadat de Nederlandse kolonialen vertrokken waren, hadden de Indonesiers het jarenlang behoorlijk te stellen me deze onwillige provincie.
Wat Lombok betreft: dit was een voormalige kolonie van Bali, en deze ‘vredelievende” Balinezen gingen niet bepaald zachtzinnig om met de Sasakkers.
Het was zo erg dat zij — zij de Sakkers — de hulp inriepen van de Nederlanders om iets te doen aan deze wrede onderdrukking.
Kolonialisme, waar praten we eigenlijk over?
Mag ik jullie in herinnering brengen dat ooit in Batavia ook een Van Heutsz monument stond.
Dit monument werd op aansporing der Jappen omvergehaald.
De ontwerpers van dit monument waren de architect Dudok, en de beeldhouwe Hendrik van den Eijnde
De architect Dudok mag voor menigeen wel geen onbekende zijn, hij was de stadsarchitect van Hilversum.
Maar Van den Eijnde? Degenen die hem niet kennen, hij was een vertegenwoordiger van de Amsterdamse School, moeten maar eens kijken naar de ingang van het scheepvaarthuis te Amsterdam of naar het gebouw van het gemeente-archief.
Dit gebouw van Karel de Bazel — aan de Vijzelstraat — was het voormalig gebouw van de Nederlandse Handelsmaatschappij.
Daar staan daar ook notabene 3 gouverneur-generaals te pronken, t.w. Daendels, Coen en Van Heutsz.
Daarover hoor je niemand.
Waar kennen we die NHM ook weer van?
De NHM, nu de ABN-AMRO, was eigenlijk de voortzetting van de VOC……
Ik wens u allen een prettige voortzetting van de discussie.
mvgr
Ed Vos
p.s.
Het Scheepvaarthuis, niet te verwarren met het Scheepvaartmuseum, is nu het luxe hotel Amrâth.
Vanaf die plek (kade) vertrokken de schepen naar Oost- en West Indie.
Een correctie, sorry. Het was Colijn die deelnam aan een van de expedities op Lombok (1894). Later werd hij benoemd tot adjudant van Van Heutsz tijdens de oorlog in Atjeh.
Maar voor de rest doet dit onvergeeflijk slippertje niets af aan de rest van mijn verhaal over kolonisatie, kolonialen, etc….
Ik ben wel geen Indisch3, maar toch: Al in 1907 nam Van Heutsz het initiatief tot 3jarige desascholen. Van Heutsz verwelkomde in 1908 de oprichting van Boedi Oetomo hetgeen voor andere Indonesische leiders aanleiding was deze organisatie te wantrouwen. In 1914/1918 ondersteunde Van Heutsz de uitbreiding van het KNIL met inheemse dienstplichtigen, maar dit werd niet geaccepteerd.
@ Ed Vos: Dus wat is het punt nu? Omdat er zoveel andere voorbeelden van kolonialisme en wreedheid zijn moeten we niet over de wandaden van Van Heutz zeuren? Dat lijkt me een vreemde redenering. Het punt van Sarah is juist: het monument gewoon weer het Van Heutsz-monument te noemen en de oorlogsmisdaden die Van Heutsz heeft begaan erbij vermelden. Open en duidelijk zijn over de geschiedenis, zodat ieder z’n eigen oordeel kan vormen. Dat lijkt me beter dan dingen bagatelliseren. Dat gaat uiteraard ook op voor de andere genoemde voorbeelden. Of is dat ook uw voorstel?
Ja hoor, alle plussen en minnen vermelden, ook bij het monument. Van Heutsz o.a. als eerste uitvoerder van de ethische politiek. Ik zeur alleen als er eenzijdig wordt geredeneerd. Kolonialisme is veel meer dan alleen uitbuiting en onderdrukking. Kolonialisme heeft ook gezorgd voor het gebied en de grondslag van de staat Indonesië. Van Sabang tot Merauke, incl. Atjeh. Overigens denk ik niet dat bij het heldenmonument in Surabaya de bersiapslachtoffers worden vermeld. Misschien weet u het niet, deze slachtoffers worden ook in Nederland bij de nationale Indiëherdenking op 15 augustus niet herdacht. Bij de laatste herdenking werd het een paar keer genoemd: “en toen was het vrede”. Punt uit. Mensen op het verkeerde moment op de verkeerde plaats. Wat weet de Indische gemeenschap van deze mensen? Hoeveel Indische mensen, op vakantie in Indonesië, brengen op o.a. Kembang Kuning hormat aan deze mensen? Ik kan dat niet meer, ik doe het alleen nog maar in gedachten, ook voor mijn Oma die nog steeds zoek is. Voor een oude vent als ik is dit nog mijn enige zorg.