Amsterdam, 5 mei 2008
door Ed Caffin

Op de dag dat ik dit stukje over Indische symboliek besluit te schrijven zie ik in een park bizar genoeg een man met een blauw shirt met daarop de Indo-melati. Het symbool werd ontworpen door Paatje Phefferkorn, pencak silat meester en bekende Indo. Ik vraag de man waarom hij hem draagt. “Van Pheffie zelf gekregen toen ik nog les van hem had”, zegt Paul, die al 30 jaar pencak beoefent. “Er zitten veel pencak symbolen in, zoals de golok, een soort kapmes, die we in de sport ook gebruiken”, zegt hij. “Ik ben zelf geen Indo, maar ik draag het met trots”.

De Indo-melati, door Phefferkorn bedoeld als een Indo vlag, bestaat eigenlijk uit verschillende losse symbolen. Enthousiast legt Paul me er een paar uit. Als ik thuis ben pak ik mijn aantekeningen erbij van de keer dat ik Paatje er zelf over hoorde praten tijdens een bijeenkomst met jonge indo’s. Ik lees terug dat de melati-bloem een centrale plaats heeft en vrouwelijke charme symboliseert. Ernaast heb ik de quote “vrouwelijk schoon” onderstreept. De golok en twee drietanden verwijzen naar de rol van de Indo als ‘voorvechter in woord en daad’. En natuurlijk is de achtergrondkleur blauw niet toevallig gekozen. Voor Paatje symboliseert de kleur vooral ‘trouw’, schreef ik erover.

Ik denk na over waarom mensen symbolen gebruiken en waarvoor. Al eeuwenlang laten mensen met behulp van allerlei tekens zien wie bij welke groep hoort. Symbolen lijken vooral een manier om je groepsidentiteit te versterken en je te onderscheiden van andere groepen. Bijna alle religies gebruiken symbolen bijvoorbeeld om de religieuze identiteit uit te dragen. Neem de christelijke Ichtus, de vis die je wel eens ziet op de achterkant van een auto. Ook bij veel (sub)culturen en -identiteiten horen symbolen waarmee je kunt laten zien waar je van houdt of waar je voor staat. Daarnaast hebben symbolen uiteraard een esthetische waarde. Ze worden gebruikt omdat ze mooi gevonden worden en bijvoorbeeld goed staan als badge op een spijkerjack.

Terug naar de Indische symboliek. Het is duidelijk dat de derde en vierde generatie indo ‘trotser’ is op het indo-zijn dan de generatie ervoor. En velen willen dat graag laten zien. Met deze ‘nieuwe indische trots’ ontstaat zo een nieuwe symboliek. Er is bijvoorbeeld een Indo-stijl, die zich uit in kleding en dans. Zwarte haren stijf van de gel. Via internet zijn verschillende groepen jongeren te vinden die hun Indo-zijn laten zien met tatoeages, zoals de Indo-melati of hun “typisch Indische” achternaam.

Ik vind ook andere symbolen, zoals de Garuda en de roodwitte vlag van Indonesië, die worden gebruikt als tekenen van kracht of liefde voor het land en de afkomst. Maar gelijk stuit ik hier op een probleem van ‘symbolische aard’: velen vinden namelijk dat dit soort symbolen eigenlijk niet gebruikt mogen worden door Indo’s. Omdat het symbolen zijn die met Indonesië te maken hebben en niet met de Indische cultuur. Maar verwijzen deze symbolen voor degenen die ze gebruiken niet gewoon naar de eigen oorsprong, die zich immers ook in het huidige Indonesië bevindt! Zouden veel Indonesische symbolen eigenlijk ook niet gewoon gebruikt moeten kunnen worden door Indo’s?

Het is een moeilijke vraag. Hoe dan ook, de behoefte aan een eigen symbool zorgde al voor de Indo-melati van Phefferkorn. Hij ontwierp hem in 1993 en inmiddels vind je hem overal en bij veel verschillende generaties Indo’s. Zeker ook bij de jongeren. Overigens zitten in de “Indo-melati”, symbolen die je ook Indonesisch zou kunnen noemen.

Ik wil weten wat voor symbolen jonge Indo’s nog meer gebruiken om zich mee te profileren. En waarom worden ze gebruikt? Omdat het mooi is of om wat het betekent? Is er inderdaad sprake van een nieuwe Indische symboliek bij de derde generatie Indo? Naar deze en meer vragen ga ik de komende tijd op zoek. Te beginnen tijdens de eerste vrijdag van de Pasar Malam Besar in de talkshow “Tattoo talk”. En ondertussen ga ik toch nog eens nadenken over wat dan eigenlijk precies goede Indo-symbolen zouden zijn. Een spekkoek? Of de botol cebok? Maar ja, die gebruikt men in Indonesië ook nog steeds…

Wat vind jij als lezer eigenlijk?