Democratie, nationale identiteit en multiculturalisme

Door de inmiddels grijze sneeuw haastte ik me naar het NH hotel in Groningen. De Groninger Indonesische studentenvereniging en de Indonesische ambassade hadden daar een paneldebat georganiseerd met het thema Democratie, nationale identiteit en multiculturalisme. De lounge op de 10e etage kon, dankzij het gekeuvel in Bahasa Indonesia op de achtergrond, bijna doorgaan voor een hotel in Jakarta. Op de balustrade maakten enkele verkleumde Indonesiërs in pak foto’s van de Groninger skyline.

Dr. Andang Binawan bepleit dat Indonesie meer is dan een negara bukan2 (niet-seculair en niet-religieus).

Uitgangspunt van de discussie was het Indonesische motto Bhinneka tunggal ika, vaak vertaald als ‘eenheid in verscheidenheid.’ De centrale vraag was eigenlijk of dit Indonesische credo toepasbaar was op de Europese context. Een uniek uitgangspunt: hoe vaak wordt Indonesië als mogelijk voorbeeld gezien voor het Westen? Helaas bleek al snel dat het gestelde thema vaak moest wijken voor algemene visies op multiculturalisme en de noodzaak van een inter-/intra-religieuze dialoog.

De notie van jam karet (tijd is rekbaar) werd in ieder geval zonder moeite naar de toch ook Nederlandse pünktlichkeit getransporteerd. Een uur na de vermeldde aanvangstijd bewogen we ons langzamerhand naar de aangewezen ruimte.

Het publiek bestond uit een delegatie studenten en enkele zeer vooraanstaande afgevaardigden van diverse organisaties in Indonesië. Zo waren aanwezig Pater Dr. Richard Daulay (voormalig secretaris generaal van de Indonesische kerkelijke gemeenschap), Prof. Dr. Philip K. Widjaja (voorzitter van de Boeddhistische raad), Dr. Abdul Mu’ti (senior lecturer aan het staatsinistituut voor Islamitische studies en secretaris van Muhammadiyah), Dr. Fatimah Husein (hoofd van interdisciplinaire Islamitische Studies aan de Gadja Mada universiteit Yogyakarta), Mr. Endy Bayuni (eindredacteur van de Jakarta Post) en Sam Pormes (voormalig Eerste Kamerlid en eerste Nederlandse senator van Molukse afkomst). Kortom: een unieke mix waarin de Belanda’s en Indo’s zwaar ondervertegenwoordigd waren, met één uit iedere categorie (inclusief ondergetekende).

“Diversiteit vieren, geen eenheidsworst.”

Na het welkomstwoord was het tijd voor de eerste paneldiscussie. De sfeer was opperbest en lachsalvo’s volgden elkaar op. “Merdeka” riep er een, “Allāhu Akbar” riep een ander. Mr. Endy Bayuni, de scherpe eindredacteur van de Jakarta Post, legde uit dat Bhinneka tunggal ika eigenlijk altijd foutief vertaald wordt als ‘eenheid in verscheidenheid’. In het Sanskriet wordt het woord Bhinneka (verscheidenheid) duidelijk als eerste genoemd: verscheidenheid zou dus de basis moeten zijn voor eenheid. Diversiteit vieren dus, in plaats van gedwongen assimilatie tot een eenheidsworst.

Een van de hoogtepunten kwam toen dr. Fatimah Husein het woord nam, een serieus ogende vrouw in jilbab die het controversiële onderwerp omtrent de invoering van de sharia in Indonesië aansneed. Zij wees op mogelijke gronden voor discriminatie van niet-moslims en vrouwen en betwijfelde de draagkracht voor de sharia onder de Indonesische bevolking, aangetoond in diverse onderzoeken.

Sam Pormes aan het woord met daarnaast Endy Bayuni, eindredacteur

Sam Pormes aan het woord met daarnaast Endy Bayuni, Jakarta Post

Dit thema kwam in de tweede zitting ook aan bod, toen Bayuni opperde dat de Syariah in 50 regio’s in Indonesië op democratische wijze gekozen was. Hieruit bleek, volgens Bayuni, dat het democratische systeem (en dan met name stemrecht) niet past in de Indonesische context. Hij voegde daaraan toe dat democratie, oftewel het recht van de meerderheid, in Indonesië steevast zou neerkomen op hegemonie voor de moslims in religieuze zin en Javanen in etnische zin. Een slimme student merkte daarover op: ‘ Is democratie dan alleen goed als je de gewenste resultaten krijgt?’

Als laatste kwam oud Eerste Kamerlid Sam Pormes aan het woord. Hij stelde dat multiculturalisme de laatste 10 jaar in Nederland failliet is verklaard. Nederland bevindt zich thans in een morele crisis. Pormes stelde transnationalisme voor als antwoord op het opkomende nationaal populisme. Daarbij is nationaal territorium niet maatgevend, culturen en identiteiten zijn fluïde. Dit is een perspectief dat veel Indisch 3.0 jongeren misschien herkennen. Niet tussen twee culturen zitten, maar een duale identiteit smeden die elementen van beide culturen samenvoegt.

‘ Is democratie dan alleen goed als je de gewenste resultaten krijgt?’

Het was een gemiste kans dat het debat niet dieper inging op het gestelde thema. Toch was het een unicum om dit inter- en intra-religieuze debat mee te maken. Tolerantie, tot op heden een Nederlands paradepaardje, galoppeert er ongehinderd vandoor als we niet kritisch durven kijken naar onszelf, ons politiek stelsel, onze vooroordelen en de ander alleen maar willen zien als de ander. Wat dat betreft kunnen we wat leren van Indonesië. Niet dat er daar geen racisme, onderdrukking en onbegrip is, maar een eilandenrijk met meer dan 13.000 eilanden, 300 talen en culturen na een 350 jarig koloniaal bewind met inmiddels 240 miljoen inwoners bijelkaar houden? Dat is en blijft een uitdaging.