Over de massamoord op communisten

Naar aanleiding van de documentaire The Act of Killing, verscheen op 1 oktober jl. de nieuwste editie van het Indonesische tijdschrift Tempo: Pengakuan algojo 1965 (Bekentenis beulen 1965). Voor het eerst in 47 jaar krijgen we een beeld van één van de meest omvangrijke massamoorden in de 20e eeuw. In meer dan 70 pagina’s staat beschreven wie, waar en hoe communisten en Chinezen vermoordde tussen 1965 tot 1966 in Indonesië. Aan het woord? De ‘beulen’ (moordenaars). Poging tot staatsgreep
Op 30 september 1965 deed de ’30 September Beweging’ (Gerakan 30 September – G30S) in Jakarta een poging tot een staatsgreep. Deze poging mislukte. Dankzij de ontstane chaos, kwam Generaal Soeharto aan de macht. Als grote schuldige voor de staatsgreep wees hij naar de Indonesische communistische partij, de PKI.

Massamoord
Deze beschuldiging was voor het Soeharto-regime de legitimatie voor een ongekende moordpartij onder leden van de PKI.  In de periode van 1965 tot 1966 zijn naar schatting tussen de 500.000 en twee miljoen mensen, geaffilieerd met de PKI, vermoord. Nog steeds wordt de 30 September Beweging geaffilieerd met de PKI. Maar of dit ook werkelijk zo was?

Propaganda
Feit is dat Indonesië jarenlang te horen kreeg dat de PKI achter de staatsgreep zat en dat communisten er alles voor over zouden hebben om de Pancasila (nationale staatsideologie) omver te werpen. In Jakarta richtte de regering-Soeharto zelfs een museum op over het verraad van de communisten. Jaarlijks vertoonden alle televisiezenders op 30 september een bijna vier uur durende film over de staatsgreep van de PKI, en ook in het onderwijs was de visie van de staat leidend. Over de massamoord werd uiteraard gezwegen. Alles werd eraan gedaan om het communisme in Indonesië te laten verdwijnen.

‘Ook al is hij mijn broer, zijn ideologie is niet bespreekbaar.’

Museum Pengkhianatan PKI – Jakarta (Verraad van de PKI) © Rennie Roos 2011

Tempo: Bekentenis van de beulen uit 1965
Wat Tempo deze week heeft gepubliceerd is, naar mijn mening, uniek en huiveringwekkend. Vanuit het perspectief van de algojo (beul), kijkt het blad terug op de gebeurtenissen in 1965. Het borduurt hiermee voort op de documentaire The Act of Killing. In deze documentaire is te zien hoe Anwar Congo van het verkopen van bioscoopkaartjes, samen met zijn maatjes, ‘overstapt’ naar het uitroeien van communisten in Medan.

Broers
In het Tempo-artikel Tentara, santri, dan tragedi Kediri (Soldaten, studenten en het tragedie van Kediri) vertelt de inmiddels oude en grijze Abdul Malik hoe hij het niet over zijn hart verkreeg zijn broer, die lid was van de PKI, te vermoorden. Malik doet uitspraken die een diepe indruk op mij hebben gemaakt: ‘Dia dihabisi rekan saya karena saya tak sampai hati melakukannya.’ (Hij is door een collega uit de weg geruimd omdat ik het niet over mijn hart verkreeg.) ‘Meski saudara, urusan ideologi tak bisa ditawar dan dikompromikan.’ (Ook al is hij mijn broer, zijn ideologie is niet bespreekbaar.)

Trots
Wat ik bizar vind aan de verhalen van de ‘beulen’, is dat ze deze vertellen en: vol trots. Ze hebben volgens mij nog steeds niet door dat wat zij vertellen iets verschrikkelijks is. Stuk voor stuk voelen ze zich gesteund door hun geloof en de staat. de Nationale Mensenrechten Commissie van Indonesië (Komnas HAM) presenteerde afgelopen juli de resultaten van een vierjarig onderzoek. Daaruit bleek dat de staat betrokken was bij het systematisch en op grote schaal uitmoorden van leden van de communistische partij. Tot nog toe heeft de Indonesische overheid daar niets mee gedaan.

Abdul Malik © Majalah Tempo Indonesia / Harry Triwasono 2012

Excuses
De huidige editie van Tempo, de documentaire The Act of Killing en de storm aan berichten op internet over dit onderwerp, zouden er logischerwijs toe moeten leiden dat de overheid haar excuses aanbiedt aan de nabestaanden van de slachtoffers. Maar als het aan Minister Djoko Suyanto ligt zijn excuses nog ver te zoeken. In zijn eerste reactie stelde hij dat de zuivering van communisten gerechtvaardigd was om ‘het land te redden’.

Ik raad iedereen aan Tempo 1-7 oktober 2012: Pengakuan algojo 1965 te lezen en de documentaire The Act of Killing te bekijken zodra deze uitkomt in Nederland. Ondanks dat het bijzonder schokkend is, wordt er voor het eerst een beeld geschetst van een cruciale periode uit de Indonesische geschiedenis waarvan tot nog toe weinig in de openbaarheid is gekomen.

 

Tempo 1-7 oktober 2012: Indonesische versie & Engelse versie