Op het Nederlands Filmfestival in Utrecht kreeg deze week de film Stand van de Maan van de Indisch Nederlandse regisseur Leonard Retel Helmrich speciale aandacht. Voor wie hem niet gezien heeft: Stand van de Maan is een “must see” documentaire over het leven van een gezin in Indonesië. De film, in 2005 uitgekomen als opvolger van Stand van de Zon (2002), won al vele (internationale) prijzen. Jaren geleden zag ik hem al eens en ook nu maakt hij op het grote scherm weer heel veel indruk. Ook de paar honderd andere aanwezigen zijn er stil van.

Het filmfestival vroeg voor het programma “De keuze van…” dit jaar een aantal schrijvers een keuze te maken voor zijn of haar favoriete film. Willem-Jan Otten koos “zonder dat ik hoefde na te denken” voor Stand van de Maan en zocht er een zelfgeschreven gedicht bij uit.

Op het podium van zaal 2 in het Rembrandt-theater op de Oude Gracht in Utrecht worden Willem-Jan Otten, Leonard Retel Helmrich en producent en co-scenarist Hetty Naaijkens Retel-Hemrich na afloop geïnterviewd door ex-jakhals Isolde Hallenleben die, hoor ik later in de foyer, ook een Indische achtergrond heeft. Terwijl het publiek nog aan het bekomen is van het laatste shot, legt Willem-Jan Otten uit waarom hij juist deze film koos: “Het is een film die iets doet wat weinig andere documentaires doen. Je bent observator, maar ook weer niet. Net als bij een speelfilm beleef je de film vanuit het perspectief van de mensen waar je naar kijkt. Dat is geweldig als je dat als filmmaker lukt. Tijdens de film slaagt Leonard er keer en keer in”.

De single-shot cinema techniek die Retel Helmrich zelf ontwikkelde, zorgt ervoor dat de filmmaker dicht op de huid van “z’n onderwerp” kan zitten en geweldige close-ups en bewegingshots kan maken. “Ik loop eigenlijk altijd met de kleine camera in mijn hand, ze zijn daaraan gewend. Doordat ze me dichtbij hen toelaten kan ik filmisch mijn gang gaan”.

De soms spectaculaire shots laten de ingrijpende gebeurtenissen zien in het leven van de familie. Voor Willem-Jan Otten is het mooiste shot de beroemde scène op de brug, even indrukwekkend als beangstigend. Het is een metafoor voor de moeilijke beslissing die Bakti, een van de hoofdpersonen uit de film, moet nemen. Terwijl we nog eens naar het beeld kijken draagt hij zijn gedicht “Om de Brug te zien”voor:

De oudste brug
is als geëtst
zo ijl en hangt
van daar naar hier
en hangt aan niets
dan aan je angst
dat er iets hangt
en wiegt nog na
van die al ging,
en wacht je op
en hangt maar klaar,
de eerste stap
maakt hier van daar

Voor Otten heeft de film een aparte plek heeft Nederlandse filmtraditie. “De beelden, de techniek, de hele manier waarop hij het onderwerp benaderd, zijn geweldig en voor mij ongeëvenaard”. Volgens Leonard is Stand van de Maan misschien eigenlijk wel een Nederlands-Indonesische film. “Want hoewel de regie en productie Nederlands is, werk ik in Indonesië met een geheel Indonesische crew.”

Het maken van de films neemt veel tijd in beslag: aan het derde deel, Stand van de Sterren, werken Leonard en Hetty inmiddels alweer een paar jaar. Ze zijn net begonnen met de montage in Amerika, waar Leonard aan Harvard een fellowship heeft. Samen met zijn team, waaronder ook Jasper Naaijkens, de zoon van Hetty, moet hij 400 uur ruw materiaal terugbrengen naar een film van zo’n anderhalf uur. Het zal ongetwijfeld een prachtig slotstuk zijn van een bijzondere trilogie. Uiteraard wordt deze derde film ook geproduceerd door Scarabeefilms die ook de film over contractpensions uitbracht. Voor de première streven ze naar het IDFA 2010 in Amsterdam.

Ik hoop het maar. Sinds ik Leonard en de familie uit de film eind vorig jaar in Jakarta ontmoette, toen het filmen nog in volle gang was, kijk ik al uit naar dat laatste deel. Tot eind volgend jaar zal ik het moeten doen met de dvd’s , een zakje emping en mijn kleine tvtje.