Recensie ‘Nederland valt aan’
In mei 2012 kwam het boek Nederland valt aan uit, een bewerking van Ad van Liempt’s eerdere boek Een mooi woord voor oorlog. Deze boekpublicatie kreeg opvolging in de gelijknamige, eenmalige tv-uitzending op 21 juli. De tv-uitzending maakte wat mij betreft de hoge verwachtingen niet waar – journalisten kunnen níet acteren en anachronismen maken een historische vertelling juist onduidelijk. Over het boek van deze voormalige hoofdredacteur van het NOS Journaal trek ik een andere conclusie.
Bijzondere bronnen
Van Liempt schreef in 1994 Een mooi woord voor oorlog. Nederland valt aan is daar een bewerking van. Het is mij niet duidelijk wat de publicatie uit 2012 toevoegt aan het boek uit ’94, de auteur doet daar geen melding van in een voor- of nawoord. Wat mij wel duidelijk is, is de waarde van dit boek. Van Liempt geeft, in prettig leesbare bewoordingen, gedetailleerd inzicht in de besluitvorming over de eerste politionele actie. Hij gebruikt daarvoor memoires, interviews met betrokkenen, persoonlijke dagboeken & archieven, kranten en telegrammen. Dankzij die aanpak legt hij bloot welke intriges, machtsspelletjes, driftkoppen en kortzichtige belangen hebben geleid tot Operatie Product, de eerste politionele actie die op 21 juli 1947 startte en – onder internationale druk – op 5 augustus 1947 eindigde.
Ultimatums
Officiële aanleiding van de eerste politionele actie is de Nederlandse constatering dat Indonesië zich niet houdt aan het – onmogelijke, want dubbele (KV) – akkoord van Linggadjatti. Nederland stelt Indonesië een aantal ultimatums, om duidelijkheid te krijgen in de oorzaken hiervoor en – in later stadium – Indonesie te dwingen bepaalde afspraken te honoreren. Twee heikele punten zijn de aanwezigheid van Nederlandse troepen (de ‘gendarmeriekwestie’) in Indonesië en de mate waarin een Nederlandse functionaris (de hoge commissaris) inspraak heeft in het interimbestuur van Indonesië.
Gedetailleerd inzicht in besluitvorming over eerste politionele actie.
Genoeg gepraat
De antwoorden die Nederland krijgt zijn keer op keer niet de antwoorden die Nederland wil horen: de verschillende politieke leiders van Indonesië krijgen hun achterban niet zo gek, dat ze met de Nederlandse eisen instemmen. Aanwezigheid van Nederlandse troepen, een eenzijdig staakt-het-vuren en een Nederlandse functionaris die een vetorecht krijgt over beslissingen in het interimbestuur van Indonesië, roepen vooral wantrouwen op bij de jonge republiek, die toch al twijfelde over de intenties van hun voormalige kolonisator. Generaal Spoor en zijn rechterhand Pinke zijn het praten na een paar onderhandelingsrondes zat en dreigen met ontslag, waardoor uiteindelijk landvoogd Van Mook vanuit Indonesië en oud-premier Schermerhorn (PvdA) de Nederlandse regering (PvdA en KVP) adviseren militair in te grijpen.
Wegtrekken leidt tot chaos
Wat ik me bij het lezen afvroeg over deze koloniale oorlog, was hoe het mogelijk was dat Nederland, net bevrijd, toch overging tot deze oorlogsverklaring. Bijzonder inzichtelijk daarvoor was onder meer een brief van ambtenaar Peter Koets, secretaris van KVP-premier Beel. Het zou de Indonesische leiders ontbreken aan lef om de achterban te overtuigen in te stemmen met de Nederlandse eisen. En ‘Wegtrekken leidt tot chaos’, dus militaire actie was de enige mogelijke vervolgstap. Verbazingwekkend vind ik dat uit de krantenreacties op de oorlogsverklaring van de Nederlandse regering, op te maken valt dat alleen Het Parool en koningin Wilhelmina de Nederlandse keuze in de context van de recente Duitse bezetting plaatsen (beide op een andere manier).
Het boek is niet geschikt voor mensen die nog weinig tot niets weten over het onderwerp.
Wie is wie?
Nederland valt aan van Ad van Liempt geeft inzicht in de verbijsterende besluitvorming die heeft geleid tot de eerste politionele actie. Bij het lezen had ik wel sterk de behoefte aan een overzicht; vanaf de eerste pagina duizelde het van de namen van ministers, landvoogden, militaire bonzen en ambtelijke zwaargewichten. Een schematisch overzicht van alle betrokken spelers aan beide zijden had niet misstaan. Hierdoor is het boek niet geschikt voor mensen die nog weinig tot niets weten over de politieke verwikkelingen in naoorlogs Nederland en het net onafhankelijk geworden Indonesië.
Indonesische perspectief
En, over beide zijden gesproken: ik miste inzicht in het Indonesische perspectief op dit proces. Waardevol was bijvoorbeeld vermelding van de val van Sjahrir, nadat die had ingestemd met een Nederlands ultimatum. Maar naar de motivatie van Soekarno en Sjarifoeddin om een later stadium niet in te gaan op de heikele punten, kon ik alleen maar raden. Van Liempt had de ‘remake’ van Een mooi woord voor oorlog daar vast voor kunnen gebruiken.
Het Indië-onderzoek
KITLV-directeur Gert van Oostindie kondigde vorige week donderdag in Trouw (6/9/2012) dat het ‘Indië-onderzoek er zeker gaat komen’. Hopelijk komt daar een overkoepelend, gezagdragend verhaal uit dat helderheid geeft over deze zwarte bladzijden uit de Nederlandse geschiedenis. Van Liempt heeft met Nederland valt aan daar alvast nuttig voorwerk voor gedaan.
SUCCES MET JE ONDERZOEK!