Indonesische herinneringen aan de dekolonisatie
Op het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR) draaide dit jaar een film die ik moest zien: Soegija van regisseur Garin Nugroho, over het leven in Indonesië tussen 1940 en 1949. Uniek is dat we kunnen zien hoe deze periode vanuit Indonesisch perspectief wordt verteld. En waar ik in het bijzonder in geïnteresseerd ben: hoe zouden wij Indo’s in Soegija naar voren komen?
Soegija gaat over de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd in Nederlands-Indië tussen 1940 en 1949. Deze verhalen komen uit de memoires van de eerste Indonesische bisschop: Albertus Soegijapranata.
Oorlog
De film start in het nog koloniale Nederlands-Indië van 1940 en eindigt in 1949, waarin Nederland Indonesië als onafhankelijke republiek erkent. De Indonesische verpleegster Maryam wordt gekweld door het verlies van haar broer, de oorlog en de irritante versierpogingen van de Hollandse Hendrik. Een – Nederlands sprekende – Chinese familie valt uit elkaar doordat Japanners de mooie moeder meenemen naar het kamp.
Geflipt
De menselijke kant van de keiharde Japanse officier Nobuzuki komt naar voren door zijn verlangen naar huis. En dan heb je de Nederlanders. Hendrik is een vrij naïeve fotograaf die de oorlog vastlegt en moeite heeft met het onrecht om hem heen. Robert is een megalomane, geflipte militair die af en toe zomaar Indonesiërs afranselt of neerschiet. Door de verhalen heen, luisteren we naar de overpeinzingen van de bisschop Soegijapranata, die zich als een ware leider opoffert voor zijn volk.
Indo’s
Maar waar zijn de Indo’s? Misschien was het te ingewikkeld om dat Indische perspectief er bij te halen. Misschien heeft die bisschop helemaal nooit over Indo’s in zijn memoires gesproken. Of misschien zijn ze ons gewoon vergeten. Hoe dan ook: in Soegija zijn er geen Indo’s.
Campur
Toen ik de assistent regisseur na afloop uitlegde dat wij de derde generatie Indo’s zijn en of het klopt dat ik geen Indo’s heb gezien, begreep hij in eerste instantie mijn vraag niet. Toen iemand ‘Indo campur!’ riep, begreep hij mijn vraag beter, en legde hij uit dat de film maar een korte periode bestrijkt, dus dat ze niet alle perspectieven konden laten zien.
Medeplichtig
We zijn gewoon een onhandig displaced volkje. En tja wat denken we eigenlijk? Dat Indonesiërs nog weten wie wij zijn? Ik voel dat ik het ergens wel graag zou willen. Maar ik voel me er ook ongemakkelijk bij. Want hoe je het ook wendt of keert, Indo’s hebben het koloniale systeem in Nederlands-Indië mede mogelijk gemaakt. We waren handlangers van de belanda’s. En waren wij niet reuze blij met onze Europese status? Wij zijn medeplichtig geweest.
Indonesisch perspectief
Dus ja, kasian voor ons, deze film gaat niet specifiek over onze struggle. Maar, als je de kans hebt moet je deze film wel gaan zien. Ten eerste is het werkelijk een verademing om een keer vanuit Indonesische perspectief een film over het koloniale verleden te zien. Ten tweede is dit de eerste film over Nederlands-Indië, die voor mijn gevoel een realistisch beeld gaf van het straatbeeld, de kleding en de verhoudingen Europeaan – Indonesiër in deze periode.
Aarde der mensen
De geruchten gaan dat in de nabije toekomst het boek Bumi Manusia (Aarde der mensen) van Pramoedya Ananta Toer verfilmd gaat worden. In dat boek wordt de Indo veelvuldig beschreven, dus dan kunnen we onze lol op. Tot die tijd hoop ik dat Soegija in de Nederlandse bioscopen komt, want ik wil ‘m nog een keer zien.
Sarah,
Ik ben indo en ik ben nergens medeplichtig aan geweest in Indonesië.
De verdwijning van de indo’s doet me denken aan het stripboek de Terugkeer, waarin indo’s ook verdwenen waren uit de jappenkampen.
Het is zwart-wit denken. Donkere mensen tegen blanke mensen evv.
Hi Boeroeng,
Indo’s hadden in Nederlands-Indie over het algemeen een geprivilegieerde positie ten opzichte van de Indonesische bevolking. Als Indo profiteerde je tijdens het koloniale bewind van bepaalde ‘voorrechten’ (oa. in onderwijs en werkgelegenheid). In die zin zijn Indo’s dus onderdeel geweest van een koloniaal systeem dat ze bewust – of onbewust – hebben gesteund. Dat bedoel ik met ‘medeplichtig’ en daarmee begrijp ik ook wel de Indonesische vrijheidsstrijders die Indo’s maar lastig vonden. Vanwege deze positie (en ‘medeplichtigheid’) zitten we nu toch al zeker drie generaties in Nederland? Dat zou voor mij een verklaring kunnen zijn waarom er geen Indo’s in deze film zitten.
I very much like your review, Sarah! Thanks so much for giving us a summary of the film but more importantly your perspective from an Indo’s point of view. It is sad that movies like this do not include “our” story and for you to point it out is admirable. Because of people like yourself, Indo history will not end up as a footnote of Dutch or Indonesian history! I am grateful that there are younger generation Indos who stand up for their heritage with pride…we need more people like you!
I lament that the English speaking world does not have the access to all the movies, articles and historical archives that are available in Dutch and Indonesian. If you ever want to write an article in English about Indos and their history, we at The Indo Project (www.theindoproject.org) would welcome your submission. ~~ Priscilla Kluge McMullen
Thanks! I feel for the Indo’s all over the world who have no access to all articles, documentaries etc. about their history and identity due to a language problem. I would be happy to write reviews or articles in English as well, so let’s keep in touch! All the best, Sarah
Ik denk dat bij Indonesische films van het genre van perang kemerdekaan (bevrijdingsoorlogen) tegen de Nederlanders zal wel scenes hebben van KNIL soldaten , dus ook Indische Nederlanders .
De film Soegija heeft een andere boodschap , anders dan de schiet/oorlogsfilm zoals Tjoet Nya Dhien, Janur Kuning , de Trilogie Merah Putih etc.
Heb die films nog nooit gezien dus weet ook niet of er Indische Nederlanders, in de hoofd of bijrol spelen.
Ze zijn bij You tube te bekijken(full movie)
Ben het eens met Boeroeng vwb het ontbreken van Indo’s in de film. Opvallend dat de assistent-regisseur in 1e instantie niet wist wat je bedoelde toen je vroeg over Indo’s.
Dat moet betekenen dat de filmmakers ook echt niet wisten dat grote steden als Semarang en Djogja destijds grote populaties Indo’s telden. En dat de film slechts een korte tijd bestrijkt en niet alle perspectieven kunnen langskomen, vind ik een twijfelachtige verklaring. Het is net als wanneer je een film maakt over 20ste-eeuws Suriname, waarin iedereen Creool is, en je geen Javanen, Hindoestanen, Chinezen etc. tegenkomt. Er hoefde in Soegija geen nadrúk te liggen op Indo’s, maar ik vond de relatie Nederlanders/Indonesiërs te gepolariseerd weergegeven, terwijl de werkelijkheid genuanceerder was.
Wat betreft die andere boodschap, Surya Atmadja snijdt daarmee een goed punt aan. Heb je de screening van zaterdagochtend gezien? Na afloop was er een vragenronde (helaas niet met Nugroho zelf), en daarin werd gezegd dat in Indonesië de film voor controverse zorgde, maar dan onder fundamentalistische moslims, die vonden dat in de film de revolutie werd ‘gekatholiseerd’. Soegija ging uiteraard over een Indonesische bisschop, en de meeste hoofdpersonages waren katholiek en het katholieke geloof speelde zo ook een belangrijke rol in het verhaal.
Volgens interviews met Garin Nugroho en hoofdrolspeler Nirwan Dewanto (beiden moslim) was het niet de bedoeling om een film te maken voor katholieken, maar juist om de diversiteit en het multiculturalisme van de revolutiestrijd te benadrukken. Tussen de regels door lees ik dan dat hiermee niet-moslims in Indonesië een hart onder de riem wordt gestoken, na alle recente spanningen tussen de religies. Dat is een mooi streven, maar daarmee wordt het voor mij net een stukje wranger dat Indo’s in de film afwezig zijn.
En ik stoor mij normaal gesproken niet zóveel aan het ontbreken van Indo’s in fictie over Indië/Indonesië, alleen viel het mij híér in Soegija heel erg op; dat dit bv. niet overeenkomt met het Semarang waar mijn tante geboren werd en mijn oma gewoond heeft. Het leek mij onrealistisch.
Goede recensie, Sarah.
Ik herinnerde me te laat de regel van maximaal 200 woorden per bericht. Mijn excuses daarvoor! Ik wilde geen ‘wall of text’ plaatsen.
Kemanusiaan itu satu. Kendati berbeda bangsa, asal usul, dan ragamnya, berlainan bahasa dan adat istiadatya, kemajuan dan cara hidupnya, semua merupakan keluarga besar.
or in English:
Humanity is one. Even we face differences such nations/ethnic groups, origins, languages, customs, achievements and the way of life, all is one big family.
——————————————————————-
Door oorlog wordt de grote familie uit elkaar gedreven.
Ondanks die boodschap heb je een klein groep(fundamentalisten) die weer anders denken .
Jammer , ze begrijpen de boodschap niet .
http://nugriatymeialudina.wordpress.com/2012/06/14/movie-review-soegija/
Hi I am interested also in your review. I am Indo on my father’s side and I was actually an extra in the film. I was in the camp that you catch a glimpse of and I had to read out a letter from my father in Holland who was telling me to stay strong and that things were terrible there too. Unfortunately it was cut from the movie as it didn’t really fit into the story line but I have photos if you are interested. I have just played an extra in another historical film in Indonesia and I play a Dutch woman in the 1942 Japanese and Pribumi turbulance with the Dutch in Bengkulu. Though not specifically about Indo’s, I think I was perhaps chosen for my Indo looks so it wasn’t just traditional blonde Dutch actors.. Hopefully they don’t cut my scene out of this one. My Indo family went through this turbulent time and I am so grateful to have the chance to be in these films as they portray my history, though not specifically about Indos, they were interned in the camps and attacked and killed like the Dutch too…